woensdag 29 juli 2009

Tegen de nepgeschiedenis


Het Spinoza-standbeeld, tegenover het stadhuis, staat voor mij symbool voor een verkeerde wending in de omgang met de Nederlandse geschiedenis, beginnend met de terugkeer van de heldenverering in Jonathan Israëls Radical Enlightenment, dat het ontstaan van de moderne wereld uitlegt als de overwinning van een kleine groep dappere 'radicale verlichters' in een landje aan de Noordzee op een meerderheid van hielenlikkende 'gematigde verlichters'; wortel gevat in de verwarring na 11 september en 6 mei; en tot nationale politiek verheven door middel van een 'canoncommissie', een kamerbreed gesteunde motie van populistisch links voor een 'nationaal historisch museum', en een van overheidswege opgelegde leeskaart voor het geschiedonderwijs in de vorm van 'vijftig vensters'.

We mogen - nee, we moeten - blijkbaar weer trots zijn.

De merkwaardigste uitwas van deze poppetjesgeschiedenis is wel de wildgroei van Spinoza-activiteiten, vaak bij cultureel progressieve instellingen, met ronkende titels als My name is Spinoza (Mediamatic), Spi[FREE]noza (Smart Project Space), Spinoza Redux (Castrum Peregrini) en het reciteren van Spinoza bij galerie W139. Hoewel al deze activiteiten tenminste nog met enige ironie omkleed worden, bevrijdt ze dat niet van de stank van zelffelicitatie: kijk eens hoe progressief en ruimdenkend we zijn, in deze vrijdenkersdelta.
Maar de meeste van deze activiteiten doen niemand kwaad. Het Spinoza-standbeeld, daarentegen, staat prominent lelijk te wezen in de publieke ruimte, behangen met hazen en vogels (dat staat voor 'vrijheid') en vergezeld van een icosaëder (dat staat voor het geometrische karakter van de Ethica.) In plaats van een symbool voor onze verlichte cultuur, is het eerder een symbool van de tekortkomingen van deze hedendaagse culturele verheffingspolitiek.

Waar hebben we Spinoza voor nodig? De man heeft vast een belangrijke rol gespeeld als wegbereider van de Verlichting - hoewel het anachronistisch blijft om iemand die het begrip niet hanteerde en zeker niet om zichzelf te omschrijven, te bombarderen tot eerste Verlichter. Ja, 17e-eeuwers hadden ook al ideeën verwant aan die van de philosophes, maar dat betekent niet dat ze eraan gelijk gesteld moeten worden - net zo min als de Weimarer Klassiker gelijkgesteld moeten worden aan de Renaissance-humanisten, omdat ze verwante ideeën hadden. En het kan betoogd worden dat Spinoza pas als filosoof gecanoniseerd is door het Duitse Idealisme, en tot revolutionaire held benoemd door de Frühromantiker.
Maar dat zijn allemaal secundaire overwegingen. Het punt is eenvoudig dat we Spinoza niet nodig hebben om te pleiten voor onze vrijheden. Je hoeft de Tractatus Theologico-Politicus niet te lezen om democraat te zijn.
En over hoe verlichte ideeën de maatschappij zijn gaan domineren valt een interessanter verhaal te vertellen dan de heldengeschiedenis van Jonathan Israël. Dat deze ideeën gaandeweg steeds overtuigender werden voor een steeds grotere groep mensen valt niet uit de dapperheid van Spinoza&co te verklaren - alsof er geen dappere reactionairen waren.
Ja, Spinoza was waarschijnlijk een moreel hoogstaand en bescheiden mens. Des te meer reden om geen vervangend afgodsbeeld voor hem op te richten.

zondag 26 juli 2009

Oproep tot ordeverstoring


Ergens in de planning van de Hermitage Amsterdam moet iets zijn misgegaan. Ze waren op tijd klaar, alla. Over media-aandacht niet te klagen. En de bezoekers komen ook en masse. Doel 1, 2 en 3 van de organisatie zullen dus wel bereikt zijn.
Maar hoe krijgen ze het voor elkaar, zó veel ruimte en dan zó weinig ervan effectief als expositieruimte gebruiken? Zó veel kunstschatten tot hun beschikking, en dan zó'n wanvertoning van koninklijke kitsch? Zó veel tamtam en dan zó weinig documentatie? (Ter illustratie: bij het openingsweekend werd Caroline Gehrels er ad hoc bijgehaald om iets over een pop uit de Napoleontische tijd te vertellen, waaruit bleek dat ze de 18e en de 19e eeuw niet uit elkaar kan houden.) Zó'n majestueuze opgang door het binnenhof (ook handig voor grote rijen bezoekers) en dan zó'n rommelige entree met een laag plafond?

Dat zijn geen schoonheidsfoutjes: er is fundamenteel iets mis met de opzet.

Op zich bevat het depot in St. Petersburg genoeg kunst om alle vier vleugels drie verdiepingen dik te vullen, en dan nog om het half jaar te wisselen ook. Daar kan het dus niet aan liggen, dat uiteindelijk maar anderhalve verdieping in 2 van de 4 vleugels gebruikt wordt. Wel is het nogal onbetaalbaar om al die kunst heen en weer te slepen. Het zou dan ook veel zinniger zijn om de stukken van de hermitage naast andere bruiklenen uit Nederlandse en buitenlandse collecties te plaatsen, en er een goed cultuurhistorisch verhaal omheen te plaatsen over de modernisering van Rusland vanaf de stichting van St. Petersburg, de rol die Nederland daarin gespeeld heeft, de culturele hervormingsagenda van Peter en Catherina, en hoe dat weerspiegeld wordt in de Hermitage-collectie. Maar blijkbaar is dat te ingewikkeld en heeft men liever een uitstalkast aan de Amstel.

Het kleine paviljoen dat er eerst was, en waar nu de Kleine Hermitage zit, was al saai maar hield tenminste een belofte in. En wat is er gekomen? Alleen een grotere versie! Nog veel saaier!

De Hermitage Amsterdam, kortom, schreeuwt om een artistieke interventie. En als die niet uit de organisatie zelf komt, dan moet het maar vanuit de contramine. Dit is precies waarom ik een jaar geleden in een stuk onder de ronkende naam "Arts in Action" opriep om in de publieke ruimte, onbezoldigd, en uit eigen initiatief kunst te gaan verspreiden: dwz te gaan dansen, muziek te gaan maken (eventueel met gebruik van aanwezig (straat)meubilair en requisieten), gedichten voor te gaan dragen. Bij voorkeur in het zwart gekleed en niet al te amateuristisch.
De Hermitage Amsterdam lijkt me een goede plek om te beginnen.

(Het zal alleen niet meevallen een megafoon of instrument mee naar binnen te smokkelen, of een eigen kunstwerk om recalcitrant aan de muur te hangen.)

dinsdag 7 juli 2009

ELIAblog


Voor wie wil weten wat ik in mijn onvrije tijd doe: eliaartschools.wordpress.com