Voortgezet onderwijs kan gevaarlijk zijn

'Ode aan Socrates' in opdracht van deBuren
gisteravond voorgedragen bij de discussiereeks Made in Europe, deBuren, Brussel
eerder (deels) te horen op Radio 1 Canvas

Raphaël, Heidag van Gymnasiumdirecteuren (1509-11, Vaticaan, Rome)
 
Voortgezet onderwijs kan gevaarlijk zijn, zowel voor wie het geven als voor wie het ontvangen. Dat is één les die we kunnen leren van de uitvinders ervan. Want de filosofen op Raphaël’s School van Athene, als je erover nadenkt, zijn eigenlijk dat: de eerste middelbare-schooldirecteuren. Voordat er sofisten op de agora en bij het gymnasion opdoken om lessen welsprekendheid te geven, was het lesprogramma voor gegoede Atheense telgen vrij overzichtelijk: gymnastike en mousike. Lezen en schrijven. Homerus stampen. Lier spelen. Heel veel atletiek als voorbereiding op de latere permanente dienstplicht. Meezingen in het koor op een festival ter meerdere eer van de stadstaat.

De leerlingen van Socrates, daarentegen, gaan rare dingen doen. Plato steekt de manuscripten van zijn eigen toneelstukken in de fik. Alcibiades, de latere staatsman annex landverrader, komt in het Symposion stomdronken partycrashen om een ode op Socrates af te steken. Een ode die meer klinkt als een klaagzang: Socrates is ontzettend lelijk, hij drijft overal de spot mee, en hij is niet te versieren, wat je ook probeert – maar dat brein van hem, daar word je wild van. Critias, ook een leerling van Socrates, begint een Robespierre-achtig schrikbewind waarin 1500 Atheners het leven laten. 

Postsorteren en Kameroenese revolutie

Eef van Breen Group: Chapman for President 
Gezien: Casco, Amsterdam, 7 januari
vandaag op Theaterkrant.nl

Foto: Michael de Roo

Vijftien jaar geleden had jazzcomponist Eef van Breen een nachtelijk bijbaantje als postsorteerder. Een van zijn collega’s daar was Chapman, een politieke vluchteling uit Kameroen. Chapman had stijl, was serieus, vertelde zonder ironie dat hij geld spaarde om terug naar Kameroen te gaan en daar de revolutie te helpen brengen. Het maakte nogal indruk op de conservatoriumstudent, genoeg om er vijftien jaar later een ‘film zonder beeld’ aan te wijden.

Een film zonder beeld, voor alle duidelijkheid, is gewoon een live hoorspel, waarin met voice-over filmische effecten zoals close-ups en scène-overgangen worden opgeroepen. Het hoorspel in kwestie is zelfs bijzonder live: er worden speakers gebruikt, maar alle geluidseffecten worden ter plekke gegenereerd, ook de voetstappen, ook de regen, ook het ritme van schuivende enveloppen in het sorteercentrum, ook de knallen als de revolutie dan uitbreekt. Niks komt uit een blikje. Qua geluidsknutseltechniek een behoorlijke tour de force.

Het Glazen Tijdperk

I.

Mensen-
kinderen,
luister goed!

Het vel dat om
uw vlees heen zit,
zal niet langer
uw buitenste huid zijn.
Het bloed waarvoor
u fles bent
zal zuurder smaken.
U zult andere
handen krijgen.

De lang-
verwachte
virtuele eeuw
breekt aan!

U zult doorzichtiger worden;
daarom heet dit het Glazen Tijdperk.
Zelfs de lucht zal veranderen,
u zult zwemmen door vloeibaar glas.

Ik vrees de dood niet want ik ben historicus

Voor NWO

Ik vrees de dood niet want ik ben historicus
Ik laat de tijd naar mijn pijpen dansen
Data dwarrelen samen waar ik mijn weerhaken sla
Ik breek het verleden los als bliksem de donder

Maar
meer dan de dood vrees ik het apparaat

Het apparaat dat over mij oordeelt
Het archief dat alles ziet
De kippenslachtmachine die
over mijn doen en laten waakt

O akelige, nationale onderzoeksraad

Vrijheid is Frictie

Naar mijn lezing op het Brainwash Festival, oktober 2015
Eerder deze maand op hard//hoofd

Het leven is vol van tragedies. Ik bestel een lamsspies en vraag me direct af of ik niet beter de coq au vin had kunnen nemen – en zodra de lamsspies geserveerd wordt, weet ik zeker dat ik liever de coq au vin had genomen. Dat is overkomelijk, maar binnen de microkosmos van die keuze is het tragisch. Wat ik ook doe, er is geen manier om aan de teleurstelling over mijn eigen keuzes te ontkomen.

We verhogen de inzet wat. Een fascinerend persoon vraagt of ik naar een of ander poëziefestival ergens ver weg in het Westelijk Havengebied kom. Dat festival interesseert me natuurlijk geen klap maar die persoon wel, en ik moet eigenlijk eerst nog wat achttiende-eeuwse boeken doornemen voor mijn proefschrift. Dus ik sms terug ‘misschien’ en spring op de fiets met het plan om alleen even langs te flitsen, hoi te zeggen en weer weg te gaan. Blijkt een uur fietsen later dat er vijftien euro entree geheven wordt. Da’s toch wel veel geld om even hoi te zeggen. Dus ik zeg ‘nee bedankt’ en fiets weer terug. Het was best een mooie dag om gewoon een stukje te fietsen, maar toch: leg me uit waar ik mee bezig ben.

Het tragische is dat dit alles helemaal niet zo irrationeel is. De coq au vin was misschien ook tegengevallen en eigenlijk hou ik helemaal niet van poëziefestivals. Ik weet wat ik doe en waarom ik het doe, en toch lijk ik een soort speelbal van mijn eigen keuzes te worden. Er is simpelweg geen doorslaggevende reden om het een of het ander te kiezen, en dat is nou juist wat het een echte keuze maakt. Anders konden we onze keuzes wel laten bepalen door een keuzeoptimalisatiealgoritme, en daarmee eigenlijk onze vrije wil inruilen voor een procedure.

Was there ever not a crisis in the humanities?

Essay that won the second prize in the Shout out for the Humanities competition, organized by advocacy group 4humanities.org. Personally, I consider the Humanities as an explanandum rather than something to shout out for, but it still makes sense to explain why we're in this game.

Image: Bernard Picart, The Muses warming themselves by the fire of bad books

Rumours have it that there is a crisis in the Humanities. That news is not new. According to one tract, there are four reasons for it:

• The classics are edited badly.
• Scholars promise too much, and then cannot live up to the expectations.
•  Scholars quarrel too much, and thereby give the Humanities a bad name.
• There is no money in it.

That is what theologist and journalist Jean le Clerc, one of the most prominent voices in the Republic of Letters of his day, wrote in 1699 in the first volume of his Parrhesiana. Especially point 4 still rings familiar.

The most recent episode in that crisis seems to have taken place last year, as a wave of student protests washed over Canada, the Netherlands and the UK opposing budget cuts, college fee rises and staff and student disempowerment especially in the non-STEM disciplines. No one complained about bad editions of the classics, but everyone involved seemed to agree that the university was not living up to its promises and instead leaving staff and students in the cold. One widely shared article compared academia to a Ponzi scheme, since it asks students to bury themselves in debt with the promise of jobs that they will rarely get, and if so only after years in graduate and post-doc limbo. If devoting your life to learning becomes like borrowing money from the mob, then something has gone gravely wrong indeed.

Er kleeft geen boekenstof aan

Louis Andriessen / DNO / Asko|Schönberg / The Quay Brothers: Theatre of the World
Gezien: 11 mei in Carré
Vandaag in Theaterkrant


The Last Man who Knew Everything, is de titel van een bundel over Athanasius Kircher (1602-1680). Die titel is ironisch: Kircher was vooral iemand die dacht alles te weten, die de ‘Egyptische wijsheden’ op alle obelisken in Rome vertaalde, speculeerde over de onderaardse wereld en over reizen langs de planeten, een wonderkamer vulde met naturalia en antiquaria, een ‘componeermachine’ ontwierp en kikkers weer tot leven probeerde te wekken.

Maar een knooppunt van kennis was hij zeker: in het Collegio Romano zat hij in het centrum van het wereldwijde Jezuïtische correspondentienetwerk, en met steun van de Paus liet hij zijn toch mild ketterse, prachtig geïllustreerde werken verschijnen in Amsterdam. In later eeuwen werd Kircher een curiosum voor bibliofielen en wetenschapshistorici; rond de eeuwwisseling is hij, mede door toedoen van Umberto Eco en een drietal tentoonstellingen, uitgegroeid tot een cultfiguur.

De nieuwe opera van Louis Andriessen, Theatre of the World, is dan ook niet de eerste artistieke adaptatie van het leven en werk van Vader Athanasius. Wel is het, als vlaggenschip-productie van DNO en het Holland Festival, beslist de grootste tot nu toe. De gebroeders Quay, die twee jaar geleden een fenomenale tentoonstelling in EYE hadden van hun lugubere marionettenspelen en stop-motion-animaties, ontwierpen het decor. Louis Andriessen is niet alleen de enige levende Nederlandse componist die school gemaakt heeft, hij heeft ook een reputatie voor pittige onderwerpen, zoals Che Guevara (Reconstructie), seks met paarden (Rosa, a horse drama) en seks met je vader (Anaïs Nin). Alle ingrediënten aanwezig, kortom, voor een geest- en zinnenprikkelend totaalkunstwerk.

En toen kon het natuurlijk alleen maar tegenvallen.