Een bouwmeestersopera

Arnoud Noordegraaf, Asko|Schönberg e.a., As Big as the Sky
Muziekgebouw aan ’t IJ, 11 juni, Holland Festival
Vandaag op Gonzo (circus)

De hoofdrol in As Big as the Sky van Arnoud Noordegraaf wordt gespeeld door een torus-achtig object. Om nauwkeuriger te zijn is het een met wit gaas bespannen raamwerk, dat van onder een cirkel met een vierkant gat en van boven een vierkant met een rond gat is. Voor wie deze beschrijving niet helemaal te volgen is, heb ik ‘m nagetekend. Het ding is meer dan manshoog, half het podium breed en roteert gedurende de voorstelling, zodat het halverwege als een soort alziend oog boven het podium hangt.

Het ding, ontworpen door Ai Weiwei, staat symbool voor zowel het oude als het nieuwe China: cirkel en vierkant staan naar verluidt van oudsher symbool voor hemel en aarde, en de vorm van een cirkel met een vierkant gat kom je in elk museum van Aziatische oudheden tegen. Tegelijk representeert het de koepel ‘zo groot als de hemel’ die het hoofdpersonage wil bouwen. Het witte gaas wordt gebruikt als transparant projectiescherm, met letterlijk een zwart gat in het midden; alle beelden worden er door vervormd. De verdere cast bestaat uit een Westerse architect, een Chinese ster, een journaliste en een lokale ‘nieuwszanger’, dat wil zeggen, iemand die zingenderwijs het dorpsnieuws verspreidt.

Authenticiteit

Het verhaal is in één alinea naverteld. De jonge architect Sem (Martijn Cornet) wil in opdracht van een miljardair (Ai Weiwei op video) een reusachtige koepel bouwen over een dorp heen. Bovenop die koepel zit een gat, zodat het een camera obscura wordt. Het dorp, ondertussen, wordt platgewalst om plaats te maken voor ‘Authenticity Village’, een veel ‘echter’ Chinees dorp waarin de dorpelingen zichzelf spelen voor toeristen. De PR van de miljardair wordt verzorgd door traditionele operaster annex twitterfenomeen Wulan (He Yí), die Sems geliefde wordt. Het project loopt vast door één 99-jarige vrouw die weigert te verhuizen, komt uiteindelijk wel af omdat die doodgaat, maar Sem is ondertussen gedesillusioneerd geraakt, een toeschouwer van zijn eigen succes in de schaduw van zijn minnares.

Mondorgel

Chinese en westerse muziek combineren is lastig, omdat Chinese instrumenten behalve de gong nou eenmaal niet heel luid zijn. En hoe vermijd je dat het een mix van Chinese kitsch en softmoderne ensemblemuziek wordt? Noordegraaf vermijdt die valkuil niet volledig, want het ensemble bevat inderdaad een gong en een mondorgel voor Chinese klank en er is weinig aan de begeleidingsmuziek dat echt opvalt. Maar de figuur van de ‘nieuwszanger’ is een ijzersterke vondst. Juist door de traditionele zang nadrukkelijk als reliek te incorporeren, komt de virtuositeit ervan juist des te sterker aan het voetlicht. Hetzelfde geldt voor Wulan die nadrukkelijk een act opvoert, een act met excessieve kostuums, gezichtsverhullende make-up en torenhoge namaakkapsels die niet te pruimen zou zijn geweest als het niet ook binnen het verhaal een act was geweest.

Chinese bouwwoede

As Big as the Sky, kortom, is een spel met authenticiteit en culturele verschillen. Maar een postmodern spiegelpaleis is het niet. Er zit wel degelijk een harde realiteit achter van een China dat angstaanjagend snel groeit en waar vooruitgang nog niet tussen aanhalingstekens staat. De beelden van verrijzende nieuwe wolkenkrabbers en gesloopte oude huizen zijn echt. Niet dat Noordegraafs opera daar nou een compleet nieuw perspectief op biedt – was het iemand ontgaan dat China opkomt? – maar het is tenminste eens een hedendaagse opera die ergens over gaat, zonder al te moraliserend te worden. Dat is bij de laatste half dozijn operaproducties van het Holland Festival wel eens anders geweest.