Over een passage bij Burckhardt

"Ganz Italien wettete, was geschehen werde, als [Piccinino] (1465) von einem Besuch bei Sforza in Mailand nach Neapel zum König Ferrante reiste. Trotz aller Bürgschaften und höhen Verbindungen liess ihn dieser im Castel Nuovo ermörden."

 "Was den Fürsten Italiens weiter helfen muss, ist immer Talent und kühle Berechnung [gewesen]. Ein Charakter wie derjenige Karls des Kühnen, der sich mit wütenden Leidenschaft in völlig unpraktische Zwecke hinein verbiss, war den Italienern ein wahres Rätsel."

Über die Kultur der Renaissance in Italien, Abschnitt I Kapitel 3, pp. 25, 14, Berlin: Knaur 1928

Het fragment van Burckhardt is zo interessant om wat het onbedoeld veronderstelt over handelingstheorie: het is mogelijk te gokken over de handelingen van een rationeel mens. Ferrante heeft goede redenen om Piccinino wel of niet te vermoorden; of hij daarover al besloten heeft vóór het moment dat anderen er over wedden, en of er onpeilbare causale mechanismen in plaats van doorslaggevende redenen aan zijn beslissing ten grondslag liggen, maakt voor de weddenschap niet uit. De uitkomst is onvoorspelbaar, maar de keuze is geen volslagen willekeur: dat blijkt juist uit het feit dat er twee duidelijke alternatieven zijn, ja of nee. De mogelijkheid dat Ferrante iets volkomen irrationeels zal doen, bijvoorbeeld Piccinino vernederen en hem dan toch laten glippen, kommt nicht in Frage; dat is meer iets wat Karel de Stoute zou doen.
Het zijn niet alleen alle andere Italianen, die gokken: de twee actoren om wie het gaat zitten evenzeer in de gok gevangen. Piccinino weet verdomd goed dat hij een risico loopt: waarom anders die allianties en borgtochten? En een uitkomst waar beiden profijt bij hebben is wel degelijk mogelijk: waarom zou Ferrante hem anders uitnodigen? Maar met alle redenen blijft de juiste keuze ondergedetermineerd. Dat is nou juist precies wat het een keuze maakt: als er doorslaggevende redenen waren, viel er niets te kiezen. En daarmee laat Burckhardt de paradox van de keuzevrijheid zien: iedere echte keuze is een onmogelijke keuze.