Te meta

Felix & Sofie: Metamodernisme en Engagement anno Nu
Perdu, 27 januari
vandaag in hard//hoofd

Zo’n vijftien jaar geleden, na mijn eindexamen, dacht ik erover het ‘retromodernisme’ uit te roepen. Ik kan het niet bewijzen want ik heb mijn ego-documenten in de papiercontainer gegooid, maar ik kan me wel herinneren dat ik het plan heb losgelaten omdat ik het idee te inhoudsloos en vrijblijvend vond. Had ik maar op z’n minst de domeinnaam geclaimd, want ook van holle ideeën kun je goede containerconcepten maken. Dat bewijst het huidige succes van het metamodernisme.

‘Metamodernisme’ is het geesteskind van cultuurwetenschappers/ -filosofen Timotheus Vermeulen en Robin van den Akker, die gezamenlijk in 2009 hebben vastgesteld dat het postmodernisme nu wel voorbij is en de site Notes on Metamodernism hebben opgericht. Dat is overigens, zonder dollen, een mooie site met leesbare, weldoordachte stukken over kunst en media. Het achterliggende idee is dat we niet meer terug kunnen naar het naïeve enthousiasme van het modernisme, maar ook niet mogen blijven steken in postmoderne ironie, en in plaats daarvan moeten slingeren tussen ernst en relativering, betrokkenheid en distantie.

Het klinkt als een triviale vaststelling: doet en deed niet iedereen dat? Vermeulen en Van den Akker claimen dan ook niet dat hun idee origineel is, en vinden het misplaatst om met strijdpunten en manifesten te zwaaien. In plaats daarvan zien ze ‘metamodernisme’ vooral als een diagnose van wat nu cultureel ‘dominant’ is, en presenteren het metamodernisme als een collectief project dat iedereen mee mag helpen definiëren. Het omvat muziek van Arcade Fire en films van Wes Anderson, performances van Shia LaBeouf en protesten van Occupy Wall Street. In elk geval veel dingen in kunst en media. Dat je daar de tijdgeest aan kunt aflezen, spreekt blijkbaar voor zich.

Ik heb een aantal bezwaren. Ten eerste: hoe bepaal je of iets ‘cultureel dominant’ is? Door een website op te richten en selectief-associatief kunst en media te bestuderen? Ten tweede: wat maakt het metamodernisme significant anders? Postmodernisten zijn tenslotte ook wel eens ernstig en geëngageerd, en zolang ze niet van het meest cynische slag zijn zien ze dat als inherent deel van hun Cultural Theory. En ook modernisten vonden het al leuk gevestigde waarden te doorbreken en te bespotten, juist ten behoeve van een betere wereld. What’s new, pussycat? Ten derde: dolgraag betrokken willen zijn is niet hetzelfde als betrokkenheid. Dat heen en weer slingeren is geen oplossing voor de postmoderne paradox: alles kan, wat nu?

Los van die punten ben ik het eigenlijk wel eens met Vermeulen en Van den Akker. Maar dat is precies het probleem. Los van die punten is er niet zo heel veel om het stellig mee oneens te zijn. Stel dat we inderdaad leven in de condition metamoderne: en wat dan nog? Het begrip is te weinig specifiek om voorbij het niveau van anekdotes te komen, en er is geen programma om je aan te verplichten. Daarmee blijft het vooral een geslaagde pitch. Het is fijn om een kapstok te hebben om je observaties aan op te hangen, maar als isme is het metamodernisme echt te meta. En eigenlijk ook niet zo heel modern. Eerder retro.