Something Raw, 2011 (1): Dans zonder dans

Liefde is een mooi iets, vooral met jam en tandpasta. In On pleasure and fear van Irina Müller smeren drie danseressen elkaar in met Bonne Maman, in 3 Ways to master a kiss or a twentyfive minutes kiss at you neck van Aitana Cordero wisselen de performers, al tongzoenend en bij tijd en wijle in acrobatische configuraties, tandpasta uit, en aan het einde nog het een en ander etenswaar. Welkom bij Something Raw.



Something Raw is een jaarlijks festival, nu in zijn tiende jaar, voor "eigentijdse dans en performance" in Frascati en de Brakke Grond. "Eigentijds" is hier een tamelijk complex begrip. Het betekent, allereerst, dat hier jonge makers centraal staan, vaak een paar jaar afgestudeerd en bezig hun weg te vinden als choreograaf. Ten tweede betekent het dat hier niet zozeer sprake is van dans als ritmische beweging, maar meer van theatrale performances op basis van een choreografie, die zich beter laten vergelijken met bewegingstheater en performances in de beeldende kunst dan met "dans" als in "Nederlands Dans Theater". Ten derde betekent het, inderdaad, "rauw": de voorstellingen zijn zelden bedoeld om mooi te zijn, en als er dansers naakt rondlopen of lichaamssappen uitwisselen is dat voor niemand meer shockerend.
"Eigentijds", kortom, staat hier voor contemporary met al zijn connotaties: een verzamelbegrip voor artistieke praktijken voorbij de avant-garde, ironisch, conceptueel, de-skilled, anti-virtuoos, anti-kunst, en flink beladen met identiteiten en seksualiteiten. Dans zonder dans, of in elk geval niet óm de dans.

Je moet er van houden? Dat valt dus wel mee. Something Raw is namelijk doordrongen van humor. Een intelligent en ongemakkelijk soort humor die in een andere setting niet mogelijk geweest was, en die niet zozeer de voorstelling opleukt alswel zijn weerslag heeft op de voorstelling, op de merkwaardige situatie dat een zaal vol mensen een uur zit te kijken naar mensen die rare bewegingen maken. Die humor is soms beladen met een Boodschap, vaak doordrongen van humor-ernst-dialectiek (de absurdste dingen worden met dodelijke ernst gedaan), en soms ronduit confronterend ("vind jij dit grappig of zo?"), maar nooit ontoegankelijk.

Already made van Gaetan Boulourde voert een drietal vaudeville-figuren op: een magere vrouw in een houthakkershemd met een gamine-kapsel, een dikke vrouw met een Heidegger-kapsel en een bruin herenkostuum, en een olijkerd met een pet op en een streepjesshirt. De echte hoofdpersonen zijn echter de dingen die ze bij zich dragen: een bierkrat, een opklapbare houten stoel en een barkruk. Waar dat in het begin nog dingen zijn om op te zitten, worden het later gesprekspartners, toestellen voor acrobatische toeren, en uiteindelijk alter ego's voor de drie performers. Later wordt ook een vierkante witte tafel binnengesleept, die uiteindelijk het laatste woord krijgt. In de mooiste scène nadert de vrouw in het bruine kostuum eerbiedig de witte tafel, fel uitgelicht in het duister, begeleid door een onheilspellende electronische soundtrack: tegelijk een gewijd en een hilarisch moment, dat onmiddelijk doet denken aan de zwarte monoliet en de muziek van Ligeti in 2001: A Space Odyssey.

In Pongo Land zijn de rekwisieten gewoon achterwege gelaten. Nuno Lucas en Hermann Heisig staan in hun onderbroek op het toneel als een komisch duo, de een lang en bleek, de ander klein en donker. In zekere zin worden ze zelf rekwisieten, ledematen die je ergens heen sleept, in vreemde bochten wringt, in elkaar verstrengelt, om je heen slingert, of waarmee je een breakdance-battle houdt. Het heeft iets aapachtigs, en inderdaad zijn Nuno en Hermann naar de dierentuin geweest om inspiratie op te doen, maar tegelijkertijd zijn ze in hun onderbroekjes sociale lichamen, die communiceren en contact zoeken. Pongo Land heeft dan ook meer weg van een radical interpretation - situatie, waarin twee actoren elkaar moeten zien te begrijpen die elkaars taal niet kennen, dan van een oerdans. Het knappe is dat hun spel authentiek slungelig is, terwijl je ziet dat het getrainde dansers zijn - maar geen dansers die spelen dat ze slungelig zijn. Het einde komt abrupt. Zonder verdere aankondiging rennen ze van het toneel. Alsof ze de tram moeten halen.

Het is een onschuldige bedoening in vergelijking met 3 Ways to master a kiss. Hoewel er in die voorstelling geen geweld of wreedheid te pas komt, is een groepstongzoen van 25 minuten met zeven mensen beslist don't do this at home. Het begint met een grote verkleedpartij, waarbij vier van de performers zich uitkleden en dingen met elkaars kleren doen waar die niet voor bedoeld zijn, zoals gympen aan je lul binden. Maar dat vergeet je al gauw als ze weer hun kleren aanhebben en gaan tandenpoetsen. Dat tandenpoetsen wordt al gauw elkaars tanden poetsen, daarna wat tandpasta bijtanken en het oraal overbrengen, over elkaar heen gebogen, soms met een slok water om te spoelen, een keer zelfs vanaf het balkon. Maar dat ruimen ze netjes op naderhand. En dan begint het grote tongzoenen pas echt. Partners worden uitgewisseld, de stelletjes worden aan een uit elkaar getrokken, opgetild, door elkaar heen gevlochten, en er wordt zelfs een zoensalto gemaakt. Op een gegeven moment staan in het publiek twee mensen, waaronder de choreografe, op om mee te doen. De suggestie dat er sprake zou zijn van audience involvement blijft een suggestie, maar dat betrekt het publiek al genoeg. In de Brakke Grond is een video-compilatie te zien waarop bij wijze van voorbereidende research onbekenden op de bek worden gepakt.
In vergelijking daarmee valt On pleasure and fear tegen. De thematiek is zwaarder: Irina Müller verkent het continuüm tussen angst, wreedheid, genot en verlangen, geholpen door de grote bloederige vlekken die de jam op de witte shirts van de meisjes maakt. Maar als ze met de hand in de jampot graaien, elkaar voeren en de jam van elkaars huid likken, brengt dat niet de prikkeling teweeg die je wel krijgt van mensen die intens tongzoenen. En dat niet zozeer omdat 3 Ways to master a kiss meer over de top is (hoewel dat óók), maar omdat het directer is waar On pleasure and fear meer symboliseert. In die zin is 3 Ways to master a kiss meer "eigentijds".

[Wat trouwens ook geldt voor het tongzoenen. Voor zover ik weet is de hele cultuur daaromheen, waarbij "met iemand zoenen" staat voor tongzoenen en een ijkpunt is, niet veel ouder dan mijn generatie. Wikipedia meldt trouwens dat onder dwang tongzoenen geldt als verkrachting - het is immers penetratie.]