Encyclopedische Freakshow

eerder vandaag in hard//talk, de actualiteitenrubriek van hard//hoofd
Biennale Arte 2013: The Encyclopedic Palace, Giardini/Arsenale, Venetië, 1 juni - 24 november


Artistic Research is steeds zichtbaarder buiten de academie. Was het woord ‘onderzoek’ vorig jaar al alomtegenwoordig op de Documenta, nu heet de Biënnale van Venetië kortweg ‘a research-exhibition’. Onder de titel The Encyclopedic Palace brengt de hoofdtentoonstelling een bonte parade van catalogiseerders, occultisten, utopieën, vergeten figuren, kaleidoscopische filmers, striptekenaars en al dan niet perverse obsessievelingen. Het merendeel van het tentoongestelde werk is niet van levende kunstenaars en deels was het ook niet als kunst bedoeld; curator Massimiliano Gioni omschrijft zijn doel als “Blurring the line between professional artists and amateurs, outsiders and insiders” ten gunste van een “anthropological approach to the study of images”.

Elders in Venetië is de reconstructie van When attitudes become form te zien. In 1969 was dat de spraakmakende tentoonstelling waarmee Harald Szeemann min of meer de ‘curator’ als scheppende figuur uitvond, en waarin ‘installatie’ de toonaangevende kunstvorm is: een kunstvorm waarin werken niet zozeer ‘gemaakt’ alswel ‘geassembleerd’ worden uit alledaagse materialen en objecten. In wezen is The Encyclopedic Palace eenzelfde soort assemblage, maar dan met bijeengebrachte beelden. Waar Szeemann nog met autonome kunstenaars werkte, behandelt Gioni zijn beeldenmakers eerder als menselijk materiaal. Als dit antropologie is, dan is het vooroorlogse antropologie: het artistieke equivalent van indiaantjes kijken.

Natuurlijk gelooft Gioni niet echt in utopieën en occultisme. The Encyclopedic Palace is eerder een statement over de prachtige waanzin van alomvattende visies, en dat zelf op encyclopedisch formaat. Als tentoonstelling is dat uniek, maar als ‘onderzoeksresultaat’ toch wel mager: veertig jaar na dato Foucault en Derrida heruitvinden. Het zou fijn zijn als Gioni, en andere ‘artistiek onderzoekers’ met hem, eens iets uitzochten wat significant nieuw inzicht oplevert in plaats van obsessief schema’s en classificaties te ontregelen, ontmaskeren en in het mystieke te trekken. Nu is het ‘Encyclopedische Paleis’ vooral een grote freakshow.