MaerzMusik, 2015 (3): Het lange nu ter afscheid

The Long Now, 29-30 maart, Kraftwerk (Berlijn)
Maerzmusik, Haus der Festspiele e.a., Berlijn, 20-29 maart

Vandaag op Gonzo(circus)

Thomas Köner, Tiento de las Nieves | Foto: Camille Blake

Eerst kwam dodelijke vermoeidheid. Toen koude rillingen en zweet dat aan alle kanten uitbrak. Toen die over waren, kwam misselijkheid. En daarna begon de hele cyclus weer opnieuw. Ondertussen speelde het vijf uur durende String Quartet No. 2 van Morton Feldman.

Afgelopen weekend sloot MaerzMusik met een dertig uur durend doorlopend concert in de immense, duistere hal van het Kraftwerk, onder de titel The Long Now. Het programma bestond onder andere uit langgerekte e-gitaartonen van Pierluigi Billone, een acht uur durende collage van documentaire beelden, live muziek en opgenomen stukken, een veertien uur durende helikopteropname van de voormalige BRD-DDR-grens, ambient noise, ambient met piano, en natuurlijk twee stukken van Morton Feldman. Eigenlijk duurde het maar 29 uur, want de zomertijd ging halverwege in, maar ook zo vroeg ik me van te voren af hoe ik in hemelsnaam meer dan een etmaal muziek aan één stuk zou moeten absorberen en recenseren. Het Noro-virus besliste voor me. Met nog een uur String Quartet No. 2 te gaan zat ik een hoekje te kotsen met vijf zaalwachten om me heen.

Ik kan dus niks zinnigs zeggen over Phill Niblocks megaproject The Movement of People Working en de e-gitaartonen van Pierluigi Billone, want dat was daarna. Wat ik de volgende dag nog wel heb meegekregen – en dat was prachtig – was Narbe Berlin van Burkhard von Harder en FM Einheit (oud-Einstürzende Neubauten). Het is een tegenhanger van Narbe Deutschland, dat de hele dag lang in een zijzaal te zien was waar de geluiden van de hoofdact naar binnen sijpelden. Bij die film duurt het wel even voor het kwartje valt: o ja, die streep in het landschap, dat is de voormalige grens! Het ziet er allemaal zo stil en vreedzaam uit. Bij Narbe Berlin heb je daar geen last van. Direct aan het begin krijg je een luide soundtrack in je gezicht, er staat een stellage waarop FM Einheit geluid maakt met metalen spiralen en brekende bakstenen, en in de voiceover klinken geluidsopnames die betrekking hebben op de Berlijnse Muur. Aangrijpend en toch ook grappig zijn de telefoongesprekken van een eenzame dissident die steeds weer de Centrale Vertegenwoordiging opbelt om te vragen waarom grenswachten op vluchtende burgers schieten. Aan het einde, als we al meermalen “Wir sind das Volk!” hebben horen scanderen, verkondigt Erich Honecker dat de DDR nog minstens tot 2004 zal bestaan. Ik heb met tranen in mijn ogen toegekeken (maar goed, ik had nog steeds koorts).

Het Kraftwerk is op zichzelf al een fascinerende plaats, vooral in het halfduister met blauwe en rode verlichting aan het ene uiteinde. De voormalige energiecentrale is een soort industriële kathedraal met een middenschip dat de St. Pieter qua omvang benadert, met grote uitsparingen in de tussenvloer die maken dat de beleving van de ruimte overal anders is. Ik snap de mensen niet die urenlang op een stretcher naar de ambient van Thomas Köner luisteren, maar dwalend door het gebouw, zodat het geluid deel van de omgeving wordt, was het de terugkeer waard.

Verder nog iets te zeggen over MaerzMusik, naast een enerverende opening en een teleurstellend Aperghis-retrospectief? Ja. J’ai plus de souvenirs que van Zeena Parkins is een fascinerende performance met verspreid opgestelde muzikanten en een tape-deel van onttakelde instrumentale klanken. Van de live-instrumenten is alleen de piano elektronisch vervormd, en wel zo dat er geluid uit komt dat je niet met een piano zou associëren; de basklarinet doet ondertussen hetzelfde, maar dan zonder dat er elektronica aan te pas komt (tenminste, ik heb geen snoer of microfoon gezien). Het is een spel met boventonen dat tegelijk rauw en energiek is: spectralisme zoals het zou moeten zijn, in plaats van de lauwe prut die Tristan Murail tegenwoordig maakt. Jammer alleen van het fragmentarische geleuter op de voice-over. Ökonomien des Handelns van Daniël Kötter en Hannes Seidl is politiek muziektheater. Het is beter geslaagd als theater dan als politiek statement. In deel II, RECHT, zitten zes intellectuelen een etmaal op een eiland en moeten een nieuwe globale rechtsorde bedenken, geholpen door muziek en veel drank. Dat alles is op video opgenomen, en de live muziek zoekt daar aansluiting bij, of loopt soms door van de film tot op het podium. Die manier om de video de zaal in te trekken is navolgenswaardig, maar de o zo gezellige discussie levert alleen maar gemeenplaatsen op.

Nog iets over de opzet van MaerzMusik. Er is me door verscheidene mensen verteld dat het festival nu minder rauw en experimenteel is dan in voorafgaande jaren. Wat ik me daar bij moet voorstellen? Nou, concerten in de roemruchte Berghain bijvoorbeeld, of drie concerten in het Kraftwerk in plaats van één. Dat kan zo zijn, maar een festival dat opent met Liquid Room en afsluit met The Long Now kun je moeilijk ingedut noemen. Wel nieuw is dat het festival nu parallel loopt met een conferentie en een serie workshops, onder de titel The Politics of Time. Nou doet Sonic Acts zoiets al jaren, maar bij mijn weten is MaerzMusik het eerste festival voor gecomponeerde muziek dat zo’n educational turn maakt. Van die conferentie heb ik ook niet veel meegekregen, maar bij het programma kun je vraagtekens stellen: veel radicaal chic cultural theory-gedoe over ‘the neoliberal condition’ en ‘post-Fordist temporalities’. Voor wie is dat bedoeld? Het is niet specifiek genoeg om academisch relevant te zijn en staat te ver van de muziek af om daadwerkelijk een stempel te drukken op de luisterervaring. Na twee lezingen ben ik weggelopen. Doe dan liever meer radicaals op het podium.