Honderd jaar BLAST

Vandaag op hard//hoofd

20 Juni was de honderdste verjaardag van BLAST, vermoedelijk de heftigste typografische revolutieverklaring ooit. BLAST was een kunstenaarstijdschrift opgezet door – en grotendeels gevuld door – de schrijver, schilder, tekenaar en zelfbenoemde ‘Vorticist’ Wyndham Lewis. Het Engelse kunstenaarsleven was anno 1914 wat achtergebleven bij de internationale avant-garde, een ‘Engels modernisme’ bestond nog niet echt, en met BLAST – ondertitel: ‘Review of the Great English Vortex’ – hoopte Lewis het ingedutte Albion eens flink op te stuwen in de vaart der volkeren. (De ‘vortex’ – wervel, draaikolk – was voor Lewis het symbool van samengestuwde artistieke energie.) In de weken voor het verschijnen was het eerste nummer als volgt geadverteerd in het feministische/literaire tijdschrift The Egoist:

NO Pornography. NO Old Pulp.
END OF THE CHRISTIAN ERA.

Saai en gedateerd

Luigi Nono, Prometeo. Tragedia dell’ascolto
Schola Heidelberg, SWR Sinfonieorchester Baden-Baden, Ensemble Recherche
Westergasfabriek, Amsterdam, 19 juni
vandaag in muziekvan.nu

Er is een probleem met hedendaagse muziek voor een groot orkest. Als je geen melodie hebt om de boel bij elkaar te houden en er klinken teveel instrumenten door elkaar, dan wordt het al snel moeilijk om de verschillende instrumenten te onderscheiden en krijg je klanksoep. Er zijn een aantal manieren om dat probleem te omzeilen. Je kunt er een moordend tempo in zetten, zoals Wolfgang Rihm in Jagden und Formen; je kunt de klankspectra van alle individuele instrumenten uitdiepen, zoals Gérard Grisey in Les Espaces Acoustiques; je kunt een stuk schrijven dat uit fragmenten bestaat, en zelfs het orkest fragmenteren. Dat laatste deed Luigi Nono in Prometeo (1981-5), dat gisteravond te horen was in de Westergasfabriek: het orkest bevindt zich aan vier kanten van het publiek, op stellages van verschillende hoogte en versterkt met surround sound.

Prometeo is Nono’s langste werk (2u15), oorspronkelijk geschreven om tijdens de Biënnale van Venetië in de San Marco te worden opgevoerd en vanwege de eisen qua bezetting, ruimte en techniek hooguit eens in de paar jaar te horen. Het valt in Nono’s latere periode, toen hij de revolutionaire woede en de krakende elektronica had ingeruild voor semi-mystieke fluistertonen, fragmenten en verstilling. En het is, om eerlijk te zijn, nogal saai en gedateerd. Het zijn steeds weer dezelfde strijk- en blaastonen en vooral dezelfde langgerekte, ijle, haarzuivere maar vlakke zanglijnen, alsof je naar een menselijk orgel staat te luisteren. Natuurlijk bevat het, met negen kwartier ononderbroken muziek, momenten dat je je oren spitst en zelfs passages die, als je nog niet murw bent, voor kippenvel kunnen zorgen. Maar als geheel is Prometeo vooral memorabel omdat het zo lang duurt. Het is van een achterhaald en totalitair soort avantgardisme dat verwacht dat je met open mond en gesloten ogen naar iemands Muzikale Visie gaat luisteren.

Live drawings @ Delusion of the Fury

Voor de liefhebbers: hier nog wat tekeningen van gisteravond. Het was, inderdaad, een onconventioneel concert.

Hoe het wel moet

Harry Partch, Delusion of the Fury 
Ensemble musikFabrik, Muziekgebouw aan ‘t IJ, 10 juni
vandaag op muziekvan.nu


Delusion of the Fury is een fantastisch stuk. Laat dat duidelijk zijn. Het meesterwerk van Harry Partch was na 1971 niet meer opgevoerd, en nog nooit in Europa, tot Heiner Goebbels het verleden jaar programmeerde en regisseerde voor de Ruhrtriennale. Dat heropvoeren is een heidens karwei. Partch bouwde namelijk zijn eigen instrumenten voor bij zijn eigen toonsysteem, en die instrumenten zijn nu oud en fragiel en staan in Amerika. Thomas Meixner, percussionist bij Ensemble musikFabrik, heeft ze grotendeels opnieuw gebouwd. Daarna kostte het nog een jaar om erop te leren spelen. Het maakt deze Delusion of the Fury tot een unieke gebeurtenis, een soort historische heropvoering van een stuk dat nooit modern klassiek repertoire heeft kunnen worden.



Op Youtube is een opname te vinden van de oorspronkelijke opvoering (waarin vanaf 0:50 het instrumentarium wordt voorgesteld). De heropvoering is vanzelfsprekend spectaculairder qua enscenering: rookwolken, lichteffecten, stromend water op het toneel, bombastische kimono’s in zes lagen. Toch is het binnen die parameters nog steeds een ingetogen voorstelling: het tempo ligt laag, er is weinig tekst, de handelingen worden ritueel in slowmotion uitgevoerd. Die handelingen zijn tamelijk ondoorgrondelijk. Het eerste deel is een op Noh-theater geënt schimmenspel tussen een pelgrim cq. moordenaar, de geest van de vermoorde vader en de zoon; het tweede deel een aan Ethiopische legenden ontleende vaudeville-confrontatie tussen een jonge zwerver en een oude geitenhoedster, eindigend in een vrolijke rechtszaak.

Gaten in de tijd

Rosas / Ictus Ensemble, Vortex Temporum
Holland Festival (opening), Muziektheater, 1 juni
gisteren op muziekvan.nu

Wat valt er nog te zeggen over Vortex Temporum? Het sextet van Gérard Grisey is achttien jaar na voltooiing en zestien jaar na Griseys dood klassiek modern geworden, een van de kandidaten voor de canon van de hedendaagse muziek. Een van de weinige spectralistische werken ook waarin de aandacht voor de klankkleur en de individuele toon niet ten koste gaat van de vaart, een werk waarin de licht verstemde piano en de voortdurende nieuwe aanzetten ook bij opnieuw beluisteren ontregelend blijven werken, muziek die letterlijk ‘wervelt’. En tegelijk: das wissen wir schon. Het is bij uitstek een stuk voor notenfetisjisten op zoek naar een sublieme ervaring. Hoe red je nu zo’n stuk van z’n eigen succes, hoe maak je het weer nieuw en actueel zonder de oorspronkelijke intensiteit en dynamiek te doorbreken?

Zondagavond opende het Holland Festival met Anne Teresa de Keersmaekers’ bewerking van Vortex Temporum voor dansers. ‘Bewerking’ is hier het juiste woord, want hoewel er geen noot aan de partituur is aangepast, gaat de choreografische ingreep verder dan ‘muziek op dans zetten’. De dans, laten we daar mee beginnen, is uitzonderlijk onspectaculair, en dat is ook goed zo. De concentratie die van de dansers gevraagd wordt is immens, maar er komen geen hoge kicks, six o’clocks, sprongen naar de hemel en meterslange vloerduiken in voor. In plaats daarvan krijgen we iets wat het midden houdt tussen schijnbare chaos, ceremoniële processie, tableaux vivants, verstilde actie en plotselinge, wervelende bewegingen.

Titanic Waltz on Noah's Ark