Gaudeamus, 2013 (4): Opnieuw het onverwachte

Moscow Contemporary Music Ensemble e.a.: The Night of the Unexpected
Tivoli, Utrecht 5 september

The Night of the Unexpected is internationaal gegaan. Eerdere edities van het minifestival hadden al pitches in Londen, Budapest, Hannover en Huddersfield; dit jaar wordt de Night, met een grote rol voor het Moscow Contemporary Music Ensemble, twee avonden achtereen opgevoerd in Moskou. De formule van NOTU is simpel: je maakt geen genre-onderscheiden en programmeert aangesloten korte voorstellingen door de hele zaal heen. Geen stoelen, geen onderbrekeningen en zo min mogelijk stasis. In Nederland zijn er ondertussen andere grensoverschrijdende avonden en festivals voor alles wat innovatief is, zoals Todays Art in Den Haag en recent het Discovery Festival en de Contemporary Art Club-avonden in Trouw Amsterdam, die bovendien ook beeldende kunst en mediakunst incorporeren; maar geen daarvan heeft zo’n kernachtig concept en zoveel ‘eenheid in verscheidenheid’ als de Night of the Unexpected.

Foto: Herre Vermeer

NOTU bestaat nu tien jaar als subfestival binnen de Gaudemus Muziekweek, en de vraag dient zich als vanzelf aan: hoe unexpected is de Night nog? Op de programmering van dit jaar komen, anders dan voorafgaande jaren, geen funkpsychedelische basgitaristen of experimentele deejays en maar een halve noiseband voor – en die halve noiseband is van Yannis Kyriakides die Griekse rebetika-liedjes vervormt. Nou is dat laatste een fantastisch project en is onverdunde noise niet echt mijn ding, maar deze editie van NOTU begint toch wel op andere hedendaagse concerten te lijken. Deels komt dat ook doordat de hedendaagse concertpraktijk de afgelopen tien jaar niet heeft stilgestaan: steeds meer nieuwe ensembles van na 2000 presenteren zichzelf als band, de Vlaamse ensembles BL!NDMAN en Champ d’Action hebben het continue concert tot uitgangspunt in plaats van uitzondering gemaakt, de elektrische gitaar heeft opmars gemaakt en de elektronische beat is ook steeds vaker te horen. Afgelopen vrijdag nog was in Roodkapje in Rotterdam een experimentele avond met een continu concert van Custom Made Music en een techno-meets-hedendaags project van Looptail, waarbij de 128 bpm beat bleef doorlopen terwijl steeds nieuwe stukken daarop inhaakten. Een DIY Night of the Unexpected in het klein.

Sterker dan voorafgaande jaren heeft deze NOTU een visuele en interdisciplinaire component. Elena Rykova laat in The Mirror of Galadriel twee performers een audiovisueel gevecht uitvoeren via een kunstmatig intelligente pingpongtafel en een stel dennenappels: met brede armzwaaien strooien en schuiven ze hun munitie over de tafel, die daar kreunend en krakend op reageert. Boven de tafel hangt een scherm waarop je het gevecht van bovenaf kunt volgen, gereduceerd tot witte lijnen op een zwart vlak, als een beeldcitaat uit de vintage videogame Pong. In Touchpad van Vladimir Rannev gaan acht performers met strijkstokken één liggende contrabas te lijf; het heeft meer van performance-theater dan van een muziekstuk. Bij Der Prozess N1 van Alexander Manotskov gaan die twee meer samen: twee mannen met megafoons voeren aan weerszijden van het balkon een duet of duel op vol schijnbewegingen, uithalen en gebruik van de reling als klanklichaam. De korte dansvoorstelling Sybille van LeineRoebana maakt het interdisciplinaire scala compleet. Jammer genoeg valt het als dans een beetje tegen, een enerverend duet waarin twee geliefden over elkaar heen duikelen daargelaten. Ik herinner me voorstellingen van LeineRoebana met muzikanten op de dansvloer; had dat niet hier ook gekund en beter gepast?

En natuurlijk is er video, veel video. Bram Stadhouders Trio en het Nederlands Kamerkoor openen de avond met drie delen uit Henosis, een stuk dat drijft op het contrast tussen soms dromerige, dan weer hectische jazzrock en woordeloze, repetitieve zanglijnen. Op de achtergrond zie je fantasy-landschappen waarin gaandeweg een soort van walvisman verschijnt. Die waren er bij de premiere op North Sea Jazz nog niet, en ze zijn ook niet meer dan decoratief. Een intensere relatie tussen beeld en muziek is er in Music for Anemic Cinema van Yannis Kyriakides, gebaseerd op de gelijknamige video van Marcel Duchamp met ronddraaiende spiralen en teksten. De intense relatie zit er niet zozeer in dat de muziek herkenbaar terug te voeren valt op het beeld en de tekst (hoewel er, Yannis kennende, ongetwijfeld zo’n soort onderliggende vertaalsleutel zal zijn, alleen dan zo abstract dat het eerder een toevalsmodulatie is). Het is eerder dat beeld, tekst en muziek te veel zijn om tegelijk te volgen, zodat je als kijker/luisteraar voortdurend op je tenen staat en niet kunt laten er toch verbanden in te zoeken. En aan het einde is er vocaliste/componiste Julianna Barwick, die haar dromerige ambient zang en synthesizer in verschillende lijnen live loop over elkaar heen weeft, begeleid door een al even dromerige en geloopte elektrische gitaar en een nog dromeriger video van golven, vogels en een verdrinkende Ophelia-figuur, stijl Pippilotti Rist maar dan wat minder psychedelisch. Het is om te huilen zo schaamteloos mooi en intelligent sentimenteel, maar de magie wordt wel doorbroken doordat de elektronica hapert en Julianna’s iPad leegraakt, zodat tweemaal langdurig de melding LOW BATTERY op het scherm verschijnt.

Slotsom: de Night of the Unexpected kan nog wel even mee. De schok van het nieuwe is er van af, er zaten geen adembenemende uitschieters in, maar NOTU blijft uniek als totaalvoorstelling met verschillende performers. De grotere inbreng vanuit andere disciplines is iets om vast te houden. Maar binnen die multidisciplinaire setting blijft het iets te keurig binnen de lijntjes. Volgend jaar mag er wel wat meer peper in.